تریل ؛ برترین راه چاره حفاظت از میراث طبیعی - افق بسطام

اصطلاح تریل (Trail) یا بهتر بگوییم مسیر پیاده روی ایمن برای معبری جدا از مسیر اصلی به کار می رود. جایی در دل سایت های طبیعی که برای حفاظت از آن ساخته می گردد. این مسیرها از میان جنگل ها، دشت ها، کوهپیایه ها، پارک های ملی، سایت های طبیعی، اکوپارک ها و ژئوپارک ها عبور می نمایند و علاوه بر امکان بازدید هدفمند و مسئولانه جهانگردان، نقش مهمی در حفاظت از میراث طبیعی را بر عهده دارند. در ادامه با خبرنگاران همراه باشید تا درباره این فاکتور مهم حفاظت از میراث طبیعی بیشتر صحبت کنیم.

آنچه در ادامه می خوانید:

• اصطلاح تریل از کجا آمد؟
• کاربرد تریل ها
• اکوتریل و ژئوتریل
• اصولی که در ساخت تریل ها به کار می رود
• استفاده از عناصر سازگار با طبیعت
• جلوگیری از ایجاد مسیرهای متعدد
• ایجاد مراکز تفسیر میراث جهانگردی
• یاری به جهانگردی مسئولانه
• تریل ها و ظرفیت برد

اصطلاح تریل از کجا آمد؟

این واژه اولین بار در کشورهایی استفاده شد که مقصد اصلی برای جهانگردان دوستدار طبیعت به شمار می روند. کشورهایی که دیرزمانی پیش از این به فکر حفاظت از میراث طبیعی خود افتاده و تدابیری برای آن اندیشیده اند.

در بریتانیا معمولا از واژه های Path یا Footpath برای چنین مسیرهایی استفاده می گردد و در آمریکای شمالی بیشتر همان واژه تریل (trail) را برای مسیرهای پیاده روی به کار می برند؛ این مسیرها که در منطقه ها روستایی و حومه شهرها واقع شده اند، در نهایت به جاده های اصلی و بزرگراه ها منتهی می شوند.

اهالی نیوزلند از کلمه Walkway برای مسیرهایی در حومه شهرها و نواحی روستایی یا حتی برای پاکوب قله ها استفاده می نمایند؛ در حالی که استرالیایی ها برای این مسیرها، بیشتر واژه Track را به کار می برند. حتی اصطلاح ثبت ترک که در استفاده از جی پی اس به وسیله کوهنوردان و طبیعت گردها به کار می رود، از اینجا آمده است.

اما مقصود ما در این مقاله اشاره به ساخت تریل ها برای حفاظت از میراث طبیعی است. ما در اینجا قصد نداریم تنها درباره مسیرهایی برای پیاده روی جهانگردان و اهالی در حومه شهرها یا برای عبور چهارپایان صحبت کنیم، بلکه بیشتر قصد داریم تا از مسیرهایی صحبت کنیم که برای هدفمند ساختن بازدید از سایت های جهانگردی و برای حفاظت از پوشش گیاهی، خاک و گونه های جانوری ساخته می شوند.

این مسیرها ساخته دست انسان های دوستدار طبیعت اند و در ساخت آن ها از عناصر موجود در طبیعت استفاده می گردد؛ سازه هایی به کار می رود که کاملا با محیط زیست سازگار باشند.

کاربرد تریل ها

در واقع تریل ها یا بهتر بگویم مسیرهای پیاده رویِ حافظ میراث، بر حسب موقعیت مکانی خود کاربردهای متفاوتی دارند؛ گاهی صرفا برای دوچرخه سواری و اسب سواری ساخته می شوند، گاهی برای دویدن در کوهستان یا مسابقات دو استقامت در امتداد یک بیابان؛ گاهی تنها یک مسیر مالرو ویژه عبور احشام اند و گاهی علاوه بر تردد چهارپایان برای فعالیت های طبیعت محور، ماجراجویانه و عبور کوهنوردان به کار می روند.

بیشتر کوهنوردان و طبیعت گردهای حرفه ای بارها از پیشکسوتان و مربیان خود شنیده اند که جز از مسیر پاکوب و پشت سر هم حرکت نکنید. خب یک جنبه این دستور العمل می تواند تشویق تیم به حرکت گروهی و در راستای یک خط و اجتناب از گم شدن یا صدمه تماشا باشد؛ اما جنبه مهم تر آن حفاظت از پوشش گیاهی است. چراکه اگر قرار باشد هر کسی از مسیر دلخواه خود عبور کند، چیزی نمی گذرد که اثری از خاک و تنوع زیستی باقی نخواهد نماند.

در واقع پاکوب ها نوع قدیمی تری از تریل ها هستند که به وسیله پیشکسوتان کوهنوردی و طبیعت گردهای حرفه ای معرفی و بر آن تاکید شده است.

برحسب نوع کاربرد می توان مسیرهای پیاده روی را در منطقه ها مختلفی ایجاد کرد:

• در نواحی جنگلی با پوشش گیاهی انبوه، این مسیرهای پیاده روی عموما با استفاده از الوارها و سطوح چوبی، نرده های چوبی، سنگ ها و دیگر اجزای سازگار با محیط زیست ساخته می شوند. این کار به خصوص در نواحی جنگلی، با درختان کهنسال و گونه های گیاهی نادر هم به شکل موثری از تنوع زیستی و خاک حفاظت می نماید و هم از سردرگم شدن طبیعت گردها جلوگیری می نماید.
• در ابتدا و در طول مسیر هم می توان از تابلوهای تفسیر میراث برای معرفی مسیر، معرفی گونه های جانوری و پوشش گیاهی، قدمت درختان و بسیاری نکات و اطلاعات ارزشمند دیگر استفاده کرد.
• در کوهپایه ها و نواحی کوهستانی، دشت ها و مراتع، پارک های ملی، سایت های ارزشمند زمین شناسی و ساختارهای ژئومورفولوژیکی که جزو میراث طبیعی به شمار می روند و حتی در سایت های تاریخی و باستانی هم، وجود تریل ها یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای حفاظت از میراث است.

اکوتریل و ژئوتریل

بسته به موقعیت قرارگیریِ این مسیرها، می توان اصطلاح اکوتریل (Eco-Trail) یا ژئوتریل (Geo-Trail) را برای آن به کار برد. اگر این مسیرها در نواحی جنگلی، مراتع و پارک های ملی و به طور کل به منظور فعالیت های اکوتوریسمی ساخته شده باشند می توان اصطلاح اکوتریل را برای آن به کار برد.

اما اگر در کوهپایه ها، ژئوسایت ها، ساختارهای ارزشمند زمین شناسی، کویرها، بیابان ها و معادن ایجاد شده باشند، می توان اصطلاح ژئوتریل را برای آن استفاده کرد.

به عبارتی اکوتریل ها و ژئوتریل ها مسیرهایی برای فعالیت های ماجراجویانه، بازدیدهای هوشمندانه و سرگرمی و تفرج در منطقه ها اکوتوریسمی و ژئوتوریسمی به شمار می روند که در ساخت آن از عناصر موجود در طبیعت استفاده شده است و با تجهیز به مراکز تفسیر میراث نقش مهمی در توسعه جهانگردی نوین، مسئولانه و پایدار بر عهده دارند. گرچه در حالت کلی استفاده از واژه تریل برای هر دو مورد مرسوم است.

اصولی که در ساخت تریل ها به کار می رود

در ایجاد تریل ها که هدف اصلی آن حفاظت از میراث طبیعی است، رعایت چند اصل ضرورت دارد که در ادامه به آن می پردازیم:

استفاده از عناصر سازگار با طبیعت

در ساخت تریل ها فقط باید از عناصر موجود در طبیعت و اجزای سازگار با محیط زیست استفاده گردد؛ گاهی یک مسیر پیاده روی می تواند تنها از چیدن دو ردیف سنگ در امتداد یک معبر ایجاد گردد و گاهی می تواند ترکیبی بی نظیر از سنگ ها، چوب ها، الوارها و سایر اجزای موجود در طبیعت باشد. این ساخت و سازها نباید منجر به تخریب پوشش گیاهی و خاک منطقه گردد، نباید قطع درختان را در پی داشته باشد و در ساخت آن اصل حفاظت از میراث باید رعایت گردد. در واقع برترین اجزای تشکیل دهنده یک تریل می تواند عناصر موجود در طبیعتِ همان منطقه باشد.

جلوگیری از ایجاد مسیرهای متعدد

با ساخت تریل ها باید از ایجاد مسیرهای پیاده روی متعدد جلوگیری گردد؛ تصورش را بکنید که هر جهانگردی بخواهد از مسیر دلخواه خود در جنگل یا دامنه ای عبور کند. این کار جز تخریب بافت خاک و پوشش گیاهی چه نتیجه ای به همراه خواهد داشت؟ علاوه بر این، گام برداری غیر اصولی و استفاده از ابزارهایی چون باتوم، آن هم بدون استفاده از محافظ سخمه که در بین طبیعت گردها بسیار مرسوم است یا حتی استفاده از کفش های عاج دار کوهنوردی و طبیعت گردی در دراز مدت به تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک و از بین رفتن منابع غذایی بسیاری از جانواران گیاه خوار منتهی می گردد و سلامت تمام ساکنان زیست بوم را به خطر می اندازد.

ایجاد یک تریل و بستن سایر مسیرهای فرعی به حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری و در کل حفاظت از میراث طبیعی یاری می نماید.

ایجاد مراکز تفسیر میراث جهانگردی

ساخت تریل می تواند منجر به ساخت مراکز تفسیر میراث جهانگردی گردد؛ تفسیر میراث رکن جهانگردی مسئولانه است. استفاده از تابلوهای تفسیری در ابتدا و در طول یک مسیر پیاده روی با ذکر اطلاعاتی از قبیل نام مسیر، موقعیت قرارگیری، مسافت و طول مسیر، زمان پیمایش، نوع گونه های جانوری و پوشش گیاهی منطقه، قدمت سایت و بسیاری موارد دیگر تجربه جهانگرد را از یک پیاده روی ساده به یک بازدید مسئولانه تبدیل خواهد نمود و یک بازدید ارزشمند را با رویکرد حفاظت از میراث، در اختیار وی قرار خواهد داد.

چنانچه در طول مسیر استراحتگاه های موقت، محل کمپ، چشمه، سرویس بهداشتی و غیره، برای رفاه حال جهانگردان در نظر گرفته شده باشد، می توان از تابلوهای راهنما برای اطلاع رسانی جهانگردان استفاده کرد. این تابلوها و ایجاد مراکز تفسیر میراث با افزایش سطح آگاهی و اشتیاق در بازتماشامایندگان و تقویت هویت ملی، انگیزه هر بازتماشاماینده ای را برای حفاظت از آنچه می بیند، افزایش می دهد.

تصور کنید کسی که برای سرگرمی و استراحت به نواحی جنگلی نوار شمالی کشورمان که به جنگل های هیرکانی معروفند و حالا در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند، سفر می نماید. با این نگرش که بخشی از میراث کهن طبیعت ایران را قرار است مورد بازدید قرار دهد، آیا باز هم کمر به تخریب آن خواهد بست؟ جنگل هایی که به لحاظ تاریخ طبیعی به فسیل های زنده می مانند و از لحاظ تنوع زیستی بسیار نادرند. اینجا است که اهمیت ایجاد تریل ها و به موازات آن، مراکز تفسیر میراث بیشتر معین می گردد.

یاری به جهانگردی مسئولانه

ایجاد تریل ها باید به توسعه جهانگردی مسئولانه یاری کند؛ جهانگردی مسئولانه برترین نسخه سفر برای عصر حاضر است؛ سفری آگاهانه به منظور حفاظت از میراث طبیعی و تاریخی که علاوه بر سرگرمی و تفرج، انتفاع جوامع میزبان را به همراه دارد و اثراتِ منفی ناشی از حضور جهانگردان را به حداقل می رساند.

در جهانگردی مسئولانه خبری از ازدحام جمعیت بازتماشامایندگان نیست. قرار نیست یک مسافرت انبوه را تجربه کنیم بلکه قرار بر این است تا در انتخاب مقصد بیش از گذشته تأمل کنیم و از همان ابتدای سفر اثرات منفیِ حضورمان را به حداقل ممکن برسانیم. قرار است یاد بگیریم منابع طبیعی که امروز در اختیار داریم امانتی است برای نسل های آینده؛ قرار است نگاه استثمارگونه خود به طبیعت را کنار بگذاریم و در کنار سرگرمی و تفرج از میراثی که در اختیارمان است به خوبی حفاظت کنیم.

ایجاد تریل ها و مسیرهای پیاده روی سازگار با محیط زیست، ملزم ساختن جهانگردان به عبور و استفاده از آن، اتخاذ شیوه های مدیریتی نرم و سخت به موازات یکدیگر، آموزش جوامع بومی و به کار بستن توان بالقوه آن ها در راهنمایی جهانگردان، می تواند تا حد بسیار مطلوبی به حفاظت از میراث طبیعی و تاریخی کشورمان یاری کند.

تریل ها و ظرفیت برد

محدودیت حضور جهانگردان به واسطه ایجاد تریل ها، رعایت اصل ظرفیت برد (Carrying Capacity) در منطقه ها مورد بازدید را منجر شده و از صدمات ناشی از ازدحام جمعیت جهانگردان و بازتماشامایندگان جلوگیری می نماید.

به طور کلی ایجاد و ساخت تریل ها در نواحی جهانگردی از تخریب جنگل ها به واسطه حضور انبوه جهانگردان، جلوگیری نموده و حفاظت از گونه های جانوری و پوشش گیاهی، مدیریت صحیح استفاده از منابع (آب و زمین)، جلوگیری از فرسایش خاک ناشی از عبور وسایط نقلیه، پیاده روی و استفاده از تجهیزات کوه پیمایی و طبیعت گردی و افزایش سطح دانش جهانگردان برای آغاز سفرهای مسولانه و هدفمند را به همراه خواهد داشت.

سخن آخر

ایجاد تریل ها در نواحی اکوتوریسمی و سایت های ارزشمند زمین شناسی و ایجاد مراکز تفسیر میراث جهانگردی به علاوه توجه به ظرفیت برد منطقه ها می تواند در حفاظت از سرمایه های طبیعی موثر بوده و نه تنها به حفظ آن منجر گردد، بلکه با برگزاری تورهای هدفمند، کسب عایدی ثانویه برای جوامع میزبان را در پی داشته باشد.