آسیب شناسی صنعت تجهیزات مخابرات ایران از نگاه خریداران و تولیدکنندگان، پای منافع مشروع و غیرمشروع خرید از خارج در میان است - افق بسطام

گروه علم و پیشرفت خبرنگاران؛ وقتی امروز از فراوری تجهیزات مخابراتی در ایران صحبت می کنیم مساله ای دور از دسترس به نظر می رسد که باید برای آن علت و مدرک بیاوریم تا قابل پذیرش گردد.

اما این در حالی است که صنعت تجهیزات مخابراتی ایران در دو دهه اول انقلاب از شکوفایی و رشد قابل توجهی برخوردار بود و در مقطعی علاوه بر تأمین احتیاجهای داخلی، حتی صادرات تجهیزات مخابراتی را هم تجربه نموده ایم.

رفته رفته با مشکلاتی که در دو دهه گذشته در این صنعت به وجود آمد، در نهایت شاهد افول صنعت تجهیزات مخابراتی ایران و کاهش چشمگیر فراوریات آن بوده ایم و نتیجه آن شرایط فعلی است که هدف گذاری فراوری تجهیزات مخابراتی در ایران بسیار دور از دسترس و غیرقابل وصول به چشم می آید.

در این گزارش به آسیب شناسی صنعت تجهیزات مخابراتی ایران از دو منظر خریداران و فراورینمایندگان می پردازیم تا به طور دقیق و شفاف به این سوال بزرگ پاسخ دهیم که اساسا به علت وجود چه مشکلاتی فراورینمایندگان و خریداران در این صنعت با هم هماهنگ نمی شوند تا بازار داخلی عرضه و تقاضا در این صنعت را پاسخگو باشد؟

در این گزارش به این سوال بزرگ پاسخ دهیم که اساسا به علت وجود چه مشکلاتی فراورینمایندگان و خریداران در این صنعت با هم هماهنگ نمی شوند؟

آسیب شناسی فراوری تجهیزات مخابراتی در ایران از منظر خریداران تجهیزات اصلی

اصلی ترین مشتریان صنعت تجهیزات ثابت مخابرات در ایران شرکت ارتباط زیرساخت و اپراتورهای ثابت و سیار هستند که سالانه به منظور توسعه و نگهداری از شبکه های خود، تجهیزاتی را خریداری می نمایند.

در این حوزه، آسیب ها و چالش های متعددی از جمله ضعف کارشناسی در برآورد احتیاجها، منافع خرید از خارج و دیدگاه غلط در رابطه با فراوری داخل و ارائه نکردن برنامه های آینده توسعه شبکه های مخابراتی به صورت دقیق، شناسایی شده است که هر کدام در ادامه مورد آنالیز قرار گرفته است:

در حال حاضر بسیاری از پروژه های مخابراتی در کشور با مشکل تامین تجهیزات روبرو هستند

1- با ضعف کارشناسی در برآورد احتیاجها روبرویم

یکی از موانع مهم در استفاده از فراوریات داخل ضعف کارشناسی در شناخت احتیاجهای واقعی کشور در زمینه تجهیزات و مشخصه های دقیق آنها است.

این مسئله در کنار وجود ساختار دولتی مشتریان و به تبع آن دقت کمتر در امور کارشناسی سبب می گردد تا RFP یا فراخوان هایی که برای پیشنهادها ارائه می گردد، در بعضی موارد غیرواقعی و غیرمنطقی باشد و حتی گاهی مشخصه های اعلامی صرفاً مطابق با مشخصه های یک نشان تجاری خارجی خاص ارائه گردد؛ به نحوی که حتی سایر شرکت های معتبر بین المللی هم قادر به تأمین تمامی آنها نیستند.

در بعضی از فراخوان های تامین تجهیزات، به جای درج احتیاجهای واقعی پروژه، مشخصات تجهیزاتی مشخص از برندی خاص درج می گردد؛ یعنی خریدار از قبل کالا را در انتخاب نموده و فقط طبق قانون فراخوان داده است.

به این ترتیب شاهد هستیم که در بعضی از فراخوان هایی که برای تامین تجهیزات اعلام می گردد، در عمل به جای درج احتیاجهای واقعی پروژه، مشخصات تجهیزاتی مشخص از برندی خاص درج می گردد.

این یعنی خریدار از قبل تصمیم خود را در انتخاب کالا گرفته و فقط برای قانونی و رسمی شدن رویه خرید، فراخوانی را اعلام می نماید. زیرا این فراخوان شرایطی دارد که به وسیله دیگر متقاضیان فروش، قابل تامین نیست.

شرکت های فناور، انتقادهایی را به نحوه اجرای مناقصات مشخص پیمانکار و خرید تجهیزات در پروژه های فناورانه وارد می نمایند

2- پای منافع مشروع و غیرمشروع خرید از خارج در میان است

همواره این گفته غیررسمی را شنیده ایم که مسئولان خرید در پروژه ها امکان به دست آوردن منفعت را دارند؛ البته همه هم از این امکان به روش غیرصحیح استفاده نمی نمایند.

اما به هر حال این امکان در فرآیندهای خرید وجود دارد و تجربه نشان داده که عدم شفافیت در فرایندها و نحوه تأمین تجهیزات، زمینه ایجاد منافع جانبی و گاهی نامشروع را فراهم نموده و می نماید.

پورسانت شخصی و سفر تفریحی در ازای خرید محصول خارجی در بسیاری از حوزه ها مرسوم است

نبود شفافیت در فرایند تأمین تجهیزات در خرید تجهیزات خارجی خصوصاً در بخش های دولتی و حاکمیتی می تواند زمینه ساز حصول منافع جانبی گردد. البته این موضوع صرفاً مختص حوزه تجهیزات مخابراتی نیست.

از جمله این منافع می توان به پورسانت های شخصی از شرکت های خارجی و سفرهای تفریحی در حاشیه خرید تجهیزات اشاره نمود. نمونه پرونده های مربوط به این موارد را در حوزه های دیگر و حتی در کشورهای دیگر هم می بینیم. سفرهای تفریحی که در ازای خرید محصولات و تجهیزات مختلف به خریداران پیشنهاد می گردد، سرنوشت فرآیندهای خرید متعددی را تغییر داده است.

3- ذهنیت غلطی نسبت به عواقب خرید از داخل وجود دارد

البته همواره منافع خرید از خارج، تمایل به خرید داخلی را کم نمی نماید. بلکه بین مدیران سنتی کشور ذهنیتی جاافتاده که تصور می نمایند که کیفیت محصولات داخلی قرار است برایشان دردسرساز گردد.

از نظر بعضی از مسوولان احتمال خرابی تجهیزات خارجی پذیرفتنی است اما خرابی کالای داخلی خیر

به عبارتی دیگر، در عین حال که ذهنیت کلی نادرستی در رابطه با کیفیت محصولات داخلی وجود دارد، این اصل هم که خرابی احتمالی در تجهیزات خارجی پذیرفته شده است، باعث می گردد که خریداران تبعات توبیخی کمتری را برای خریدهای خارجی متصور باشند و در مجموع جذابیت و آسان تر بودن خرید از خارج را ترجیح دهند.

یکی از الزامات مشترک فراوری در همه بخش ها، تغییر ذهنیت مخصوصا مسوولان خرید نسبت به کیفیت کالای ایرانی است

4- برنامه های آینده توسعه شبکه های مخابراتی به صورت دقیق ارائه نمی گردد

یکی از انتظارات همیشگی فراورینمایندگان صنعت تجهیزات مخابراتی، ارائه برنامه احتیاجهای آینده از سوی خریداران است. این مهم عملی نمی گردد و اتفاقا خریداران هم از آن متضرر می شوند.

تجهیزات مخابراتی محصولی نیست که یک شبه سفارش داده گردد و آماده تحویل باشد؛ خریدار باید احتیاجهای آینده خود را شفاف اعلام نمایند تا فراورینماینده فرصت کافی برای فراوری را داشته باشد.

اساسا فراوری تجهیزات مخابراتی احتیاجمند فرایندهای تحقیق و توسعه زمانبری است و محصولی نیست که یک شبه سفارش داده گردد و آماده تحویل باشد. از این رو است که ضروری است خریداران تجهیزات احتیاجهای آینده خود را به صورت شفاف اعلام نمایند تا فراورینمایندگان فرصت کافی برای فراوری محصولات مورد انتظار را داشته باشند.

نبود شفافیت در برنامه های آینده خریداران تجهیزات سبب عقب ماندگی فراورینمایندگان از سرعت تغییرات می گردد و به صورت طبیعی احتیاج به واردات را افزایش می دهد.

این موضوع در صنعت مخابرات سابقه تاریخی دارد و فراورینمایندگان بسیاری به علت ناآگاهی از برنامه دقیق تغییرات و ارتقاء شبکه در مقاطعی توانایی انعطاف در برابر تغییرات را نداشته و به خاطر فراوری محصولاتی که دیگر کاربردی در شبکه نداشت، متحمل هزینه های گزافی شدند.

آسیب شناسی فراوری تجهیزات مخابراتی از منظر فراورینمایندگان داخلی

فراورینمایندگان تجهیزات مخابراتی به دو دسته فراورینمایندگان تجهیزات فعال و غیرفعال شبکه تقسیم می شوند.

برای فهم بهتر شرایط جاری، ابتدا خوب است که اشاره کنیم که در حال حاضر در حوزه تجهیزات غیرفعال نظیر کافوها، رک ها و کابل ها، فراوری داخل از شرایط مناسبی برخوردار است؛ هرچند این تجهیزات از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار نیستند. از طرفی در زمینه تجهیزات مخابراتی فعال تعداد محدودی فراورینماینده توانمند مشغول فعالیت هستند.

در آسیب شناسی فراوری تجهیزات مخابراتی از منظر فراورینمایندگان داخلی، به اسم مهمترین چالش ها در رابطه با فراورینمایندگان این صنعت می توان به فراهم نکردن راهکارهای یکپارچه، ضعف تحقیق و توسعه، تکیه بر بازارهای محدود داخلی و تعدد فراورینمایندگان و مقیاس پایین فراوری اشاره نمود.

1- راهکارهای یکپارچه را فراهم ننموده ایم

یکی از الزامات پررنگ در حوزه تجهیزات مخابراتی فراهم کردن راهکارهای یکپارچه برای مشتریان تجهیزات مخابراتی است. اما منظور از راهکارهای یکپارچه چیست؟

مشتریان تجهیزات مخابراتی که عمدتاً اپراتورهای ثابت و سیار و شرکت ارتباطات زیرساخت هستند، ترجیح جدی بر تأمین تمام احتیاجهای خود به صورت یکجا و از یک تامین نماینده واحد دارند؛ اما اغلب فراورینمایندگان داخلی، محصولات محدودی را به صورت جداگانه فراوری می نمایند که این موضوع سبب کاهش جذابیت خرید از داخل می گردد.

خریداران تجهیزات مخابراتی ترجیح می دهند که تمام احتیاجهای خود را یکجا و از یک تامین نماینده بخرند؛ اغلب فراورینمایندگان داخلی این امکان را ندارند

نگاهی به سبد محصولات بزرگ ترین تامین نماینده های تجهیزات مخابراتی در جهان هم موید این مطلب است. بنابراین در کنار تقویت محصولات ساخت داخل باید به موضوع سبد محصولات هم توجه کرد و برای آینده پیش بینی و آینده نگری کرد.

شرکت های جهانی بزرگ مانند هواوی سبدی از محصولات در حوزه های متعدد را به خریداران پیشنهاد می نمایند

2 -در تحقیق و توسعه ضعف داریم

همه روی این اصل که صنعت تجهیزات مخابراتی از جمله صنایع دانش محور با سرعت تغییرات زیاد است، اتفاق نظر دارند.

چنین صنایعی به واحدهای تحقیق و توسعه توانمند و پویا احتیاج دارند؛ همچنان که همواره در اخبار و به ویژه در رسانه های مربوط به فناوری، گزارش دستاوردهای شرکت های فناورانه که در راستا توسعه فناوری حرکت می نمایند را می خوانیم.

این یک اصل است که ضعف تحقیق و توسعه در صنعت تجهیزات مخابرات، سبب فاصله گرفتن شرکت های فراورینماینده از لبه های فنّاوری و به تبع آن کاهش بازار و سود شده است.

وقتی یک شرکت بزرگ میخواهد از یک شرکت کوچک تجهیزات گران مخابراتی بخرد، طبیعی است که نسبت به آینده آن شرکت دغدغه داشته باشد

در بعضی از موارد عمده دانش فنی شرکت های داخلی در یک تیم تحقیق و توسعه کوچک قرار گرفته است که طبیعی است ریسک بلندمدت همکاری با آن شرکت را افزایش می دهد. به این معنی که خریدار بزرگی که قرار است از فراورینماینده ای داخلی تجهیزات بخرد، وقتی متوجه می گردد که تحقیق در این شرکت به وجود چند نفر متکی است، طبیعی است که نگران سرانجام همکاری این افراد با شرکت به هر علت از جمله مهاجرت گردد.

همواره در بحران های مالی، بودجه بخش تحقیق و توسعه اولین هزینه ای است که حذف می گردد

3- ضربه ای که از تکیه بر بازارهای محدود داخلی می خوریم

صنعت تجهیزات مخابراتی به علت ماهیت دانش بنیان، هزینه های تحقیق و توسعه بالا و ماندگاری بالای تجهیزات، برای توجیه پذیری مالی و سوددهی احتیاجمند بازارهای بزرگ است. به همین علت ضروری است برنامه ریزی در این صنعت با نگاه کلان و به منظور کسب بازارهای بزرگ صورت بگیرد.

از طرفی ضعف شرکت های داخلی در مدیریت کسب وکار و برنامه ریزی دقیق در توسعه بازارهای بزرگتر موجب تکیه آنها بر بازارهای نسبتاً محدود داخلی می گردد.

وقتی نگاهمان فقط به بازار محدود داخلی باشد، سود کاهش می یابد و پول کمتری برای تحقیق و توسعه باقی می ماند.

این موضوع یک چرخه فزاینده منفی را ایجاد می نماید. چراکه بازارهای محدود خود سبب کاهش سوددهی و به تبع آن کاهش سرمایه گذاری بر بخش تحقیق و توسعه و فاصله گرفتن از لبه فناوری و کاهش مجدد حاشیه سود شرکت ها می گردد.

از دیگر تبعات این اتفاق کاهش تنوع محصولات در مقایسه با رقبای بین المللی می گردد که خود از دلایل کاهش جذابیت خرید از داخل است.

تصویر بعضی از چالش های فراورینمایندگان صنعت تجهیزات مخابرات ثابت و اثرگذاری آنها بر یکدیگر را نشان می دهد

4- اشتباه تعدد فراورینمایندگان در مقابل مقیاس پایین فراوری

یکی از اصول تجارت و اقتصاد، وجود تناسب بین عرضه و تقاضا است.

در صنعت فراوری تجهیزات مخابراتی این موازنه وجود ندارد با تعدد فراورینمایندگان در بخش های در دسترس تر این صنعت رو به رو هستیم. تعدد فراورینمایندگان را می توان علت اصلی کاهش بازار و در پی آن کاهش مقیاس فراوری شرکت ها دانست. زیرا بازاری محدود بین شرکت های متعددی تقسیم شده و نتیجه آن تشکیل شرکت هایی متعدد با مقیاس کوچک فراوری است.

این رویه غلط در نهایت به افزایش هزینه های سربار در فراوری محصول منجر می گردد که فراوری را غیرمالی می نماید.

تعدد فراورینمایندگان در صنعت تجهیزات مخابراتی منجر به تقسیم بازار بین آنها و تشکیل شرکت هایی متعدد با مقیاس کوچک فراوری شده است.

این چرخه وقتی در کنار تمرکز بر بازارهای محدود قرار می گیرد، تأثیر مضاعفی بر کاهش بازار فراورینمایندگان خواهد داشت. زیرا بازار کوچک فراورینمایندگان موجب می گردد که فراوریات آنها با تنوع کم و در مقیاس پایین انجام گردد و در مواردی حتی اگر بازار بزرگی در اختیار این شرکت ها قرار گیرد، به علت اینکه توان فراوری این شرکت ها کوچک است در عمل توان لازم برای فراوری تجهیزات در مقیاس زیاد را ندارند.

انتهای پیغام/