در دوره رضاخان کدام بخش های ایران جدا شدند؟ - افق بسطام

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، داستان جدا شدن بخش هایی از ایران در زمان رضاخان به یک پیمان نامه چهارجانبه بازمی گردد؛ عهدنامه عدم تعرض که در سال 1316 شمسی میان ایران، عراق، افغانستان و ترکیه امضا شد. عدم تعرض در واقع پیمانی بود میان رضاخان با آتاتورک و ملک غازی اول پادشاه عراق و محمدظاهر، شاه افغانستان که چون با حضور وزرای خارجه این کشورها در سعدآباد تهران امضا شد به پیمان نامه سعدآباد مشهور است. غایب بزرگ این پیمان نامه برنده واقعی اش بود؛ بریتانیا. دولت انگلیس هر 4 کشور را تشویق کرد که چنین پیمانی برقرار گردد و هدفش اتحاد میان این کشورها برای جلوگیری از نفوذ شوروی کمونیستی و درواقع پیشبرد بخشی از پازل بزرگ تأمین منافعش در خاورمیانه بود. طبق معاهده سعدآباد این کشورها از تعرض به یکدیگر خودداری می کردند و برای چنین کاری لازم بود اختلافات مرزی این کشورها نیز برطرف گردد. اینجا بود که رضاخان همه امتیازات را داد و اراضی را هم .

آرارات ایران رفت

پیمان سعدآباد مهر تأییدی زد بر توافقاتی که برای برطرف اختلافات مرزی ایران با 3 کشور دیگر اجرا شده بود. اختلافات مرزی با ترکیه میراثی از جنگ های قاجاریان و عثمانی ها بود و در پیمان سعدآباد شهر قطور را که از ابتدا هم متعلق به ایران بود و در تصرف حکومت عثمانی باقی مانده بود، پس گرفتند و به جایش 800 کیلومترمربع اراضی مرغوب شامل کوه آرارات کوچک و دامنه ها و اراضی اطراف آن به ترکیه واگذار شد. آرارات کوچک ازنظر نظامی و سیاسی منطقه ای استراتژیک محسوب می شد و بالطبع از وزرا گرفته تا درجه داران نظامی و مردم عادی با این واگذاری مخالف بودند. اما به نظر رضاخان موضوع مهم فقط دوستی با آتاتورک بود و باقی مسائل اهمیتی نداشت .

دشت ناامید رفت

درباره افغانستان ماجرا تلخ تر است. از چند سال پیش توافقاتی محرمانه انجام شده بود تا دعوای همیشگی حقابه هیرمند معین تکلیف گردد. درواقع از روزی که افغانستان از ایران جدا شد حقابه هیرمند موضوع دعوایی دائمی شد. رضاخان چه کرد؟ آتاتورک را به عنوان حکم معرفی کرد و او هم نماینده ای به ایران فرستاد. پس از مذاکرات با طرفین توافقاتی به ضرر ایران صورت گرفت و قراردادهای مقدماتی امضا شد. این توافقات پنهانی بود تا اینکه در پیمان نامه سعدآباد آشکار شد. طبق توافق سعدآباد دشت ناامید به مساحت 3 هزار کیلومترمربع در شرق ایران به افغانستان واگذار شد. در مقابل قرار شد ایران و افغانستان به طور مساوی از آب هیرمند استفاده نمایند. البته بعدها افغانستان سدی بر هیرمند ساخت و آبی به ایران نرسید و حقابه هیرمند نیز به موضوعی برای منازعه طولانی 2 کشور تبدیل شد. یعنی دشت ناامید از دست رفت ولی مناقشه همیشگی همچنان حل نشده باقی ماند .

اروندرود رفت

طبق پیمان نامه سعدآباد حق کشتیرانی در اروندرود به جز 5 کیلومتر از آب های مقابل آبادان تا خط تالوگ به عراق واگذار شد. درواقع راستا اروند به کلی به عراق واگذار شد و مرزهای ایران آمد به ساحل شرقی اروندرود. این قرارداد چنان تحقیرآمیز بود که پسر رضاخان هم نتوانست قبولش کند. پس از پیگیری های بسیار و البته مناقشه های فراوان و چندین ساله با عراق بر سر اتفاقاتی که در اروندرود رخ می داد خاتمه پهلوی دوم با عراق به قرارداد الجزایر رسید؛ خط تالوگ اروندرود دوباره شد مرز 2 کشور. همین قرارداد بود که صدام پاره کرد و جنگ تحمیلی شروع شد .

نکته مهم درباره این پیمان نامه اینکه 4 سال بعد در سال 1320 بریتانیا و شوروی ایران را اشغال کردند و پیمان دوستی با همسایگان به کار نیامد. درواقع اصلاً دوستی در کار نبود و همه این کارها و پیمان نامه سعدآباد نقشه انگلیسی ها بود برای منافع خودشان. شاهد مدعا نیز اینکه عراق که متحد دائمی انگلستان بود، اجازه داد از خاکش برای حمله ارتش بریتانیا و اشغال ایران استفاده گردد .

منبع:فارس

،