ضرورت خواب برای عملکردهای ذهنی و جسمی - افق بسطام

خواب به مثابه آرامش طبیعی، مصداق شاخص آسایش و رفاه است. خواب کافی که معمولا ثلث زندگی روزانه ما را تشکیل می دهد، از جمله رموز سلامت است. خواب، راه چاره طبیعی فیزیکی و روانی مسائل و مصائب روزانه ما است، تنها به این دلیل که آن ها را فراموش می کنیم، و قوای تحلیل رفته را باز می گردانیم. خواب به انسان نیروی مجدد می بخشد، قدرت فعالیت وی را می افزاید، و بر دستگاه اعصاب مرکزی که کنترل نماینده و نظم دهنده فعالیت های انسانی محسوب می شود، مؤثر است.

خواب برای به حد مطلوب رساندن عملنمودهای فکری و جسمی ضرورت دارد. کفایت خواب وابسته به عواملی چند است: در خواب، باید مغز را از اضطراب رها کرد کمی خستگی به بهتر شدن خواب یاری می نماید (احساس احتیاج به خوابیدن یک لازمه است)؛ رخت خواب باید راحت، واندازه مناسبی داشته باشد؛ دمای محیط خواب متعادل باشد؛ نور اتاق خواب باید مناسب باشد (به نظر می رسد بیشتر افراد در تاریکی بدون چراغ بهتر می توانند بخوابند. نور حداقلی نیز جلو خواب عمیق برخی افراد را میگیرد)؛ صدای درها و پنجره ها نباید مخل خواب باشد؛ زمان و شرایط خواب نباید نامنظم باشد؛ قبل از خواب باید از مصرف مواد کافئین دار (چای، قهوه، کاکائو)، نوشابه های کولادار و الکلى، و نیکوتین پرهیز نمود (این مواد خواب زدا هستند)؛ برای پرهیز از بی خوابی و کم خوابی، در باره استفاده از داروها، باید با پزشک مشورت کرد؛ به هنگام خواب باید مسائل کاری را از فکر زدود؛ رنگ هایی مثل آبی روشن، صورتی و زرد کم رنگ، برای اتاق خواب یا ملحفه ها رنگ های مناسبی هستند. جنس ملحفه ها می توانند روی خواب تأثیرگذار باشند. بنابر گزارش های محققان ایتالیایی در دانشگاه میلان، افرادی که در ملحفه های کتانی (نخی) می خوابند، هم بهتر می خوابند و هم هنگامی که بیدار شوند، سرحال ترند؛ بهتر است دو ساعت قبل از خواب استحمام کنیم؛ غذاهایی مثل شیر یا ماست هنگام شام، برای خوابی عمیق، مفید است.

پدیده ای که تعادل مقدار خواب و کفایت آن را به هم می زند، اختلال خواب است. بی خوابی اولیه (حالتی که انسان دیر به خواب می رود)، پرخوابی، اختلال های تنفسی در خواب (خرو پف)، اختلال آریتم شبانه روزی (خوابیدن نامنظم)، اختلال اضطراب رؤیا (کابوس)، اختلال وحشت خواب، خواب گردی (در خواب راه رفتن)، پدیده های ناشی از اختلال های روانشناختی و رفتاری، افسردگی، هراس، اختلال های خلقی - شخصیتی، اختلال های طبی و بیماری ها (سردرد، آسم، صرع، نشانگان بلع ناهنجاره)، اختلال های ناشی از مصرف مواد و سوء مصرف داروها، که افزایش، یا قطع آن ها، باعث اختلال های خواب می شود، جملگی عواملی هستند که باعث کم خوابی یا نامنظم بودن خواب می گردند.

اختلال های کم خوابی و پرخوابی، بیماری تمدن امروزی است. مسائل بغرنج امروزی انسآن ها را گرفتار اضطراب و نگرانی به جا و نابه جا نموده است. تمدن امروزی خواب را می شکند و آثار مفید آن را از بین می برد؛ از این رو اعضا و سلسله عصبی دائمأ کوفته و تحلیل رفته است و قدرت ترمیم و استحکام را ندارد. این امر، نه برای آنان که کار جسمی مینمایند، بلکه برای آنان که زمامدارند، یا مدیریت می نمایند و یا دچار رفاه طلبی شده اند، نگران نماینده و تضعیف نماینده است. تمدن امروزی که معمولا بیانگر حضور صنعت و ماشین در زندگی انسان است، شب کاری را به انسان فرامدرن اعطا نموده است. مهمترین کارکرد منفی شب کاری، اختلال در ترشح هورمون ها است و یکی از آثار آن ها رشد سرطان های گوناگون در شب کارها است.

هرکس کار شبانه دارد، حتما سرطان نمی گیرد، اما وقتی سیستم ایمنی بدن به دلیل اختلال در خواب و شرایط زندگی مختل شود، بدن توانایی سرکوبی و از بین بردن سلول های با DNA معیوب را ندارد، یعنی اجازه رشد و تکثیر آن ها را صادر می نماید، که ممکن است همان سرطان سینه یا سرطان پروستات باشد. دلیل این ابتلای افزایش یافته، بیشتر به هورمون ملاتونین بازمی شود، هورمونی که مسئول تنظیم ساعات بیولوژیک بدن است و واکنش های فکری و جسمی نسبت به روز و شب و ساعت های مختلف را کنترل می نماید.راه چاره هایی که برای جلوگیری از پیری به کار می رود، عمدتا بر دو محور راسخ است: عدم قابلیت زیاد از حد، و بار اضافه به اعضا و جوارح؛ جلوگیری از تحلیل سلولی. خواب از یک سو، از طریق استراحت و آرامش، مانع تحلیل رفتن سیستم های بدن می شود و از سوی دیگر سیستم ایمنی را فعال می سازد. در برخی تحقیقات، میان خواب عمیق و سیستم ایمنی ارتباط هایی یافته اند. سابل می گوید: برخی از شیمیایی ها که باعث خواب موج کوتاه عمیق ترین و آرامش بخش ترین قسمت خواب می شوند، سیستم ایمنی را نیز فعال می نمایند.

شیمیایی های درونی، مانند ملاتونین خواب را تنظیم می نمایند، اما شیمیایی های بیرونی مثل داروها و مخدرها چرخه خواب را مختل می سازند. برخی داروها خودشان فراوری خستگی و فرسودگی مینمایند (مانند ایندرال آتنولول، که برای فشار خون تجویز می شود) و نمی توانند درمان خوبی برای خستگی ها و اختلال های امروزی باشند. خواب، دارویی است که خورده نمی شود، اما برترین دوای درد برای نگرانی های روزمره در دنیای کنونی و همواره زندگی بشر است. اهمیت خواب به مثابه دارویی طبیعی و قهری، بیشتر در ممانعت از پیری زودرس است.

خواب کافی، باعث طول عمر می شود. در یک تحقیق تعیین شد مرگ و میر کسانی که شب ها شش ساعت یا کمتر می خوابند، هفتاد درصد بیشتر از کسانی است که هفت تا هشت ساعت می خوابند.در خوابیدن خشت به خرج ندهیم؛ خواب شب برترین خواب است. به طور میانه هفت تا نه ساعت خواب شب، که خصوصأ همراه با زود خوابیدن و زود بیدار شدن باشد، باعث می شود هم احساس بهتری داشته باشیم و هم جوان تر به نظر می رسیم.خواب راحت یک راه چاره بیشتر ندارد: کوشش برای کنار گذاشتن گرفتاری ها و نارسایی های روزانه هنگام شب و در منزل این راه چاره، شیوه ای ممتد و بلندمدت است.

منبع: رمز سلامت و طول عمر، حسین حسنی، صص245-240، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ اول، 1391

منبع: راسخون