کتابخانه سیار فرصتی برای مشارکت فعال فرهنگی، کتابداران؛ افسران جبهه دانایی - افق بسطام

کتابخانه ها با توجه به نوع، خصوصیات، اهداف، وظایف و خدماتشان، بر اساس احتیاج جوامع به وجود آمده اند تا در زمان های مختلف پاسخ گوی احتیاجهای گوناگون انسان ها باشند.

کتابخانه سیار معمولاً به کتابخانه هایی می گویند که درون وسیله نقلیه ای بزرگ جاسازی شده و بین مکان های مختلف شهری و روستایی در حرکت است و با توقف در هر یک از این مکان ها خدماتش را ارائه می نماید. کتابخانه های سیار بیش از همه در منطقه ها روستایی برای رساندن و گردش کتاب در روستاهای دورافتاده، پراکنده و کم جمعیتی که فاقد کتابخانه اند، کاربرد دارد.

این کتابخانه ها در ابتدا با هدف مبارزه با بیسوادی و رساندن منابع مکتوب به منطقه ها محروم از تحصیلات و کتابخانه، برپشت چهارپایان یا با گاری حمل می شدند.

امروزه علیرغم ایجاد انواع منابع مکتوب، دیداری، شنیداری و الکترونیکی در انواع وسایل نقلیه مانند اتوبوس، مینی بوس، وانت، قطار و کشتی همچنان این کتابخانه ها مورد توجه قرا گرفته اند و هنوز بین نقاط دورافتاده و کم جمعیتی که دسترسی به کتابخانه ندارند، در گردش اند.

تاریخ دقیق شروع به کار نخستین کتابخانه سیار در جهان معلوم نیست، ولی بیشتر منابع آن را در نیمۀ قرن نوزدهم ذکر نموده اند، زمانی که بازرگانی انسان دوست به نام جورج مور با هدف ترویج کتاب های باکیفیت دربین روستاییان کتابخانه های سیار را در داخل یک گاری در هشت روستای انگلستان به گردش انداخت.

در همین سال ها در آمریکا و هند، گاری هایی که کتاب ها را به کتابخانه می بردند، به صورت کتابخانه تجهیز شدند و بین روستاها به گردش عایدیند. استفاده از گاری هایی با میزان های مختلف برای گردش کتاب در بین روستاها، در قرن بیستم رواج بیشتری یافت.

اما در ایران، نخستین کتابخانه سیار در سال 1325 با همکاری سازمان بین المللی بنیاد خاور نزدیک به گردش عایدی و پس از آن سازمان های دولتی دیگر برای سوادآموزی و ترویج کتابخوانی در روستاها کتابخانه های سیاری را تجهیز کردند.

بد نیست بدانید در استان خراسان شمالی نیز اولین کتابخانه سیار در سال 1392 در شهرستان مانه و سملقان فعالیت خود را با هدف زیر پوشش قرار دادن روستاهای فاقد کتابخانه شروع نموده است.

باقر علیزاده کتابدار کتابخانه سیار، آوای فرهنگ در استان خراسان شمالی، شهرستان بجنورد است که با خبرنگار ایبنا به تبادل نظر نشست.

- یک کتابدار خوب برای کتابخانه های سیار چه کتابداری است؟

کتابدار کتابخانه های سیار باید از بین برترین کتابداران انتخاب گردد. در اصل کتابدار کتابخانه های سیار باید یک فرد کاملا اجتماعی باشد.

- کتابدار کتابخانه های سیار باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

اول باید تجربه کتابداری در کتابخانه سیار را داشته باشد. دوم، دارای روابط عمومی قوی باشد که بتواند با اقشار مختلف مردم تعامل داشته باشد. سوم، دارای سطح بالایی از صلاحیت فنی کتابداری باشد. چهارم، با فرهنگ و آداب رسوم منطقه ها مختلف شهری و روستایی مکان کتابخانه سیار آشنا و با آگاهی کامل به منطقه ها مورد نظر رهسپار گردد. پنجم، باید خوش بیان و خوش ظاهر و از مهارت های گوناگونی برخوردار باشد.

- محل توقف این کتابخانه بیشتر چه مکان هایی است؟

از آنجایی که توقف این کتابخانه ها بیشتر در منطقه ها روستایی و منطقه ها حاشیه شهرها است؛ در توقف این کتابخانه ها سیار امنیت حرف اول را می زند چرا که بیشتر مراجعه نمایندگان به این کتابخانه ها بچه ها و نوجوانان هستند.

- آوای فرهنگ چند عنوان و در چه زمینه ها یی کتاب دارد؟

کتابخانه سیار آوای فرهنگ که در 6 روز هفته به منطقه ها مختلفی سرکشی می نماید، سه هزار و 600 نسخه در موضوعات کودک، یاری درسی، نشریه و مجله دارد.

- بیشترین مراجعین کتابخانه چه افرادی هستند؟

بچه ها و نوجوانان بیشترین استقبال نمایندگان آوای فرهنگ هستند؛ به گونه ای که همواره به علت استقبال گسترده شان صفی برای امانت گرفتن کتاب تشکیل خواهد شد.

بیشترین درخواست بچه ها و نوجوانان، کتاب هایی با موضوع ادبیات بچه ها است که مشتاقانه از کتاب قصه هایی با داستان های ایرانی استقبال می نمایند. علاقمندی بزرگسالان نیز، کتب تاریخی و انگیزشی است.

- کتابخانه سیار آوای فرهنگ چه کمبودهایی دارد؟

قفسه های نامناسب، فرسوده شدن کتاب ها، کمبود فضا، مشکل گرما و سرما از جمله کمبودها ونواقص این کتابخانه است.

- وسیله نقلیه ای که برای کتابخانه سیار انتخاب می گردد؛ شکل ظاهری آن باید چگونه باشد؟

از آنجایی که بیشتر علاقمندان و مراجعین این کتابخانه بچه ها و نوجوانان هستند؛ این کتابخانه ها باید به لحاظ شکلی مجذوب کننده باشند یعنی اینکه از رنگ های شاد و مفرح استفاده شده باشد؛ طرح های روی کتابخانه سیار باید هدفمند اجرا گردد؛ مثلا از عناصر و نمادهای فرهنگی، روستاها و شهرها و استان مربوطه استفاده گردد.

- شما فکر می کنید چه عواملی باعث جذب مخاطبین به این کتابخانه ها گردد؟

کتابداران کتابخانه های سیار باید مشاورین خوبی برای معرفی کتب به مخاطبین خود باشند؛ منابع پر هوادار باید به صورت برجسته نمایش داده گردد؛ منابع با عناوین مختلف برای راضی نگه داشتن تمام سلایق داشته باشند.

کتابخانه های عمومی، کتابخانه هایی هستند که با هدف دسترسی و استفاده عموم مردم از آن ها ساخته می گردد؛ اما از آنجایی که به دلایل مختلف امکان ایجاد این کتابخانه ها در همه جا مهیا نیست؛ از کتابخانه های سیار استفاده می گردد؛ در سال های گذشته احتیاج به این کتابخانه ها افزایش یافته و مسئولان باید در کوشش برای تعدد این کتابخانه ها باشند؛ و بعلاوه همزمان با شکل گیری و افزایش این کتابخانه ها احتیاج به احصا و تبیین ویژگی های چنین کتابخانه هایی اهمیت پیدا می نماید.

کتابخانه سیار این فرصت را برای همه افراد جامعه فراهم می نماید که به شکلی فعال در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه خود دخالت داشته و در فرآیندهای فرهنگی جامعه نقش موثری ایفا نمایند. با این حساب که وقتی کتابخانه یکی از اصلی ترین ابزارهای دسترسی افراد جامعه به منابع دانش و فعالیت های فکری بشر است برای ایجاد و توسعه آن ها باید از مولفه های خاصی پیروی کرد.