ایرانی ها چطور می میرند؟ - افق بسطام

روزنامه همشهری در ادامه نوشت: با اینکه کرونا در دو سال اخیر مهم ترین عامل مرگ در دنیا عنوان شده اما در لیست عوامل مهم مرگ در دنیا نیست و همچنان بیماری هایی ازجمله سکته های قلبی، عروقی، عفونی، ریوی، کلیوی و ... در صدر لیست بزرگ ترین قاتلان دنیا قرار دارند.

هر چند که مطالعات حاکی از اثرگذاری کرونا بر ابتلا و مرگ بیماری های پرخطر و مرگبار است اما متخصصان معتقدند که اظهارنظر در این باره زود است و نمی توان نظر قطعی در این باره داد. تحقیقات سازمان دنیای بهداشت در سال 2020 نشان داد که دلیل اصلی مرگ ومیر در دنیا، بیماری های قلبی با 9 میلیون مرگ است، پس از آن بیماری های عفونی ریه، بیماری های مزمن انسداد ریه، دستگاه گوارش، سل، ایدز، زایمان زودرس، سرطان و تصادفات جاده ای قرار می گیرند.

گزارش مرگ ومیر در ثبت احوال ایران هم در ماه های نخست سال 1400 نشان می دهد که این آمار نسبت به قبل از کرونا 60 درصد افزایش داشته است، یعنی این عدد به 176 هزار نفر رسیده است؛ در صورتی که در سال های 95 تا 98 و قبل از کرونا بین 108 تا 110 هزار نفر بوده است. البته با توجه به اینکه سازمان دنیای بهداشت، بیماری کووید19 را در ماه مارس 2020 به عنوان پاندمی معرفی کرد، نمی توان مقایسه درستی برای افزایش مرگ ومیر بر اثر کرونا داشت؛ چرا که تعداد مرگ ومیر هم در ماه های مختلف شیوع این بیماری در نوسان بود. براساس آنچه از سوی وزارت بهداشت اعلام شده، بیماری های قلبی و عروقی، سرطان ها و تومورها، بیماری های دستگاه تنفس، آلزایمر و دیابت، به ترتیب بیشترین سهم را در مرگ ایرانیان دارند.

3عامل اثرگذار کرونا در بیماری های قلبی

با اینکه قربانیان کرونا، نقش قابل توجهی در آمار مرگ های کشور دارد، اما بیماری های قلب و عروق همچنان به عنوان بیشترین دلیل مرگ در کشور شناخته می گردد. طاهره سماوات ، کارشناس بیماری های قلب و عروق وزارت بهداشت در این باره شرح می دهد و می گوید: مسائل زیادی در قلب می تواند منجر به مرگ گردد اما سن ، وراثت و عوامل دیگری ازجمله تغذیه نامناسب، مصرف الکل و دخانیات، کم تحرکی و آلودگی هوا هم در این زمینه نقش دارند. استرس هم عامل مهم دیگری است که به تازگی به این موارد اضافه و ثابت شده که می تواند به طور مستقیم بر بروز بیمای های قلبی تأثیرگذار باشد.

او در پاسخ به این سؤال که آیا میزان استرس ناشی از مسائل مالی و اجتماعی در جامعه می تواند منجر به افزایش بیماری های قلبی در کشور شده باشد، می گوید: میزان ابتلا به بیماری های قلبی در ایران تفاوت زیادی با کشورهای دیگر ندارد. البته تا به حال هم مقایسه ای در این باره نسبت به دیگر کشورها انجام نشده است. به همین خاطر نمی دانیم میزان اضطراب، تنش و استرس مردم ایران چه تفاوتی با مردم کشورهای بنگلادش، ترکیه یا پاکستان دارد.

به گفته سماوات مقالات زیادی در دنیا درباره بیماری های قلبی و بیماری های مهم دیگر که می توانند منجر به مرگ شوند منتشر شده که حتی به صورت کتاب هم گردآوری و عرضه می شوند. در این مقالات به ویژه اطلاعات منتشرشده از سوی انجمن قلب اروپا، کرونا هم به عنوان عامل مهم مرگ آفرین و خطرناک عنوان شده است.

بر این اساس کرونا به 3روش، یعنی ابتلا، مصرف داروها و بعلاوه تزریق بعضی واکسن ها عامل تأثیرگذاری بر بیماری های قلبی بوده است. این کارشناس و متخصص قلب، درباره اینکه چرا واکسن های کرونا به عنوان عاملی در افزایش بیماری های قلبی به شمار می فرایند، با اینکه گفته می گردد عارضه ای ندارند، شرح می دهد: تحقیقات نشان داده درصد بسیار پایینی از افراد بر اثر واکسن آسترازنکا دچار لختگی در عروق وریدهای مغزی و گاهی هم عروق کرونر شده اند؛ اتفاقی که منجر به سکته قلبی و مغزی می گردد. واکسن فایزر هم در درصد بسیار پایین و موارد خیلی کم باعث التهاب عضلات قلب و نارسایی شده است. درباره واکسن های دیگر هنوز مطالعات دقیقی انجام نشده است. به گفته کارشناس بیماری های قلب و عروق وزارت بهداشت، ابتلای سخت به بیماری کرونا می تواند با ایجاد لخته، منجر به سکته قلبی یا مغزی گردد که البته عوامل دیگری هم مانند وراثت، چاقی و فشار خون در افراد مبتلا به کرونا تأثیرگذار هستند.

ضعف در درمان سکته های مغزی و قلبی

سکته مغزی در ایران یکی از مهمترین عوامل مرگ به شمار می رود و در کشورهای پیشرفته، پنجمین دلیل. بابک زمانی، رئیس سابق انجمن سکته مغزی، دبیر انجمن مغز و اعصاب و نماینده خاورمیانه در سازمان دنیای سکته مغزی در این باره می گوید: رتبه بندی عوامل مرگ در کشورها ناشی از چگونگی مقابله با بیماری است. در کشورهای پیشرفته، اقدامات اورژانسی و مسائل حیاتی درباره سلامت اهمیت بیشتری دارد و امکانات و تجهیزات درمان سکته های مغزی در اختیار پزشکان است، ازجمله استقرار واحدهای مغزی در تمام بیمارستان ها و مراکز توانبخشی و بعلاوه سیستم های پیشرفته اورژانس و حمل ونقل بیماران که می تواند در ساعات اول بروز مشکل در آنها را به حداقل برساند. با توجه به اینکه چنین امکاناتی در کشور ما وجود ندارد، سکته مغزی همچنان دومین عامل مرگ است و این موضوع نشان دهنده ضعف کشور در درمان این بیماری است.

به گفته این پزشک دلیل 40 درصد سکته های مغزی مربوط به قلب است اما سکته قلبی عامل اصلی آن نیست: مهم ترین عامل قابل کنترل و پیشگیری از این بیماری که مردم باید به آن توجه داشته باشند کنترل فشار خون است که اگر شناخته و درمان گردد می توان تا حدود زیادی از بروز این بیماری جلوگیری کرد.

دبیر انجمن مغز و اعصاب، بخش کوچکی از کنترل این بیماری را به عهده مردم و بخش مهم تر را ناشی از فرهنگسازی ها می داند و می گوید: باید شرایط زیستی را به گونه ای فراهم آورد که میزان نمک مورد استفاده مردم به وسیله تبلیغات کاهش پیدا کند. بعلاوه کاهش مصرف دخانیات و فراهم آوردن امکانات لازم برای ورزش و فعالیت های فیزیکی و کاهش آلودگی هوا هم ازجمله عوامل مهم جلوگیری از بیماری های مزمنی مانند سکته مغزی و قلبی است.البته استرس هم بر بروز انواع بیماری ها مؤثر است اما نباید تمرکز اصلی بر آن باشد چرا که باعث می گردد بیماران به درمان اصلی توجه کمتری نشان دهند و مدام استرس ناشی از نداشتن استرس را تجربه نمایند.

زمانی درباره تأثیرات کرونا بر افزایش بروز سکته های قلبی و مغزی هم می گوید: کرونا احتمال بروز سکته مغزی و قلبی را بیشتر می نماید، بعلاوه افراد با سکته مغزی هم امکان بیشتری برای ابتلا به کرونا دارند چون سیستم ایمنی بدن شان ضعیف تر است. علاوه بر این احتمال ابتلای بیماران مبتلا به سکته قلبی و مغزی در بیمارستان هم بیشتر است.

ایران در راستا افزایش ابتلا به سرطان

از دیگر بیماری های منجر به مرگ در کشور، انواع سرطان هاست؛ هر چند که میزان ابتلای سالانه سرطان در ایران 169 در 100 هزار نفر و کمتر از میانگین میزان ابتلای سالانه سرطان در دنیا یعنی 201 در 100 هزار نفر عنوان می گردد، اما نتایج یک پژوهش منتشرشده براساس آخرین داده های ملی ثبت سرطان در سال های 95 تا 1404، حکایت از افزایش 43 درصدی موارد تازه ابتلا به سرطان در کشور دارد.

علی مطلق، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی و رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت درباره ابتلا به بیماری سرطان و نقش آن در افزایش آمار مرگ می گوید: فرایند افزایشی ابتلا به سرطان از دهه ها قبل شروع شده و در دو دهه آینده، هم در ایران و هم کشورهای دیگر با افزایش همراه خواهد بود.

او یکی از دلایل این مسئله را افزایش سن و جمعیت سالمندان عنوان می نماید و می گوید: احتمال بروز سرطان در جوامع جوان کمتر است. سرطان به دلیل تغییرات سلولی ایجاد می گردد؛ بنابراین فرد از نظر ساختار ژنتیک و عوامل محیطی باید به میزان ای در معرض استرس های در سطح سلولی قرار بگیرد تا سلول سرطانی تشکیل گردد؛ بنابراین یکی از مشخص نماینده های مهم زمان است. طول عمر بیشتر افراد باعث می گردد زمان مواجهه با عوامل محیطی هم افزایش پیدا کند و احتمال بروز سرطان بیشتر گردد؛ به همین خاطر افزایش سن عامل مهمی برای ابتلا به سرطان عنوان می گردد.

افزایش وزن، رژیم غذایی و شیوه زندگی نامناسب، مصرف سیگار و الکل و آلودگی هوا هم ارتباط زیادی با بروز انواع سرطان دارد که رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت به آن اشاره می نماید: در این میان استرس هم باعث کاهش دفاع بدن و ضعف سیستم ایمنی می گردد و می تواند بر شدت بیماری های پرخطری مثل سرطان تأثیرگذار باشد. ایران و کشورهای در حال توسعه افزایش میزان ابتلا به سرطان را تجربه می نمایند و این درحالی است که کشورهای غربی 4 تا 6 دهه پیش چنین تجربه ای را پشت سر گذاشتند. البته هرم جمعیتی ایران هم عامل مهم دیگری برای افزایش بروز سرطان و مرگ است. البته از نظر علمی نمی توان به راحتی درباره نقش عوامل مختلف بر بیماری های سخت نظر داد؛ مثلا در سال 2014 آژانس بین المللی تحقیقات سرطان، آلودگی هوا را از عوامل بروز سرطان معرفی کرد؛ درحالی که درصد بسیاری از عوامل بروز سرطان هنوز ناشناخته هستند.

این مسئول، تغییر در سبک زندگی و کم تحرکی را عامل مهم ایجاد سرطان پستان، پروستات و روده بزرگ در کشور عنوان می نماید و می گوید که این سرطان ها بیشترین نوع ابتلا به سرطان را در کشور دارند؛ هر چند که تأکید می نماید که از میان تمام سرطان ها، این 3 نوع، کم خطرترین به شمار می فرایند.

او در پاسخ به این سؤال که آیا شیوع پاندمی کرونا در دو سال اخیر منجر به افزایش سرطان شده است، می گوید: هنوز نمی دانیم خود کرونا چه تأثیری می تواند بر بیماری سرطان داشته باشد و نمی توان با قطعیت در این باره نظر داد. علاوه بر اینکه عوامل زیادی ازجمله وراثت، ژنتیک، سوابق خانوادگی و سن در بروز بیماری های سخت و مزمن دخالت دارند؛ البته مطالعاتی که به تازگی منتشرشده نشان می دهد افراد مبتلا به سرطان با درصد کمتری دچار کرونا می شوند که یکی از مهم ترین دلایل آن می تواند میزان مراقبت بیشتر آنها از خودشان باشد؛ هر چند که تا به امروز تعداد زیادی از مبتلایان به سرطان هم بر اثر ابتلا به کرونا جان باخته اند. این درحالی است که در اوایل بروز پاندمی کرونا، بیماران سرطانی مراجعات کمتری برای درمان داشتند و همین موضوع هم خطر بیماری آنها را تشدید کرد.

دلایل مرگ به درستی ثبت نمی گردد

بیماری های تنفسی دیگر عامل مرگ ایرانیان به شمار می رود. اردا کیانی ، متخصص ریه و دستگاه تنفسی درباره این بیماری در کشور شرحاتی می دهد. به گفته او، در گذشته وقتی افراد فوت می کردند در گواهی فوت آنان، دلیل اولیه، ثانویه و نهایی منجر به مرگ در آن قید می شد، اما هم اکنون آمار کامل در اختیار وزارت بهداشت است. نمی توان به طور دقیق خاطرنشان کرد که مهم ترین دلیل مرگ در افراد ایرانی چیست؛ چراکه اطلاعات دلیل های مرگ به درستی ثبت یا اعلام نمی گردد و اغلب به ذکر بیماری قلبی محدود می گردد. البته در کل دنیا هم مرگ ناشی از بیماری های قلبی و بیماری ریوی مزمن همچنان عوامل مهم مرگ در دنیا هستند که در فوت ناشی از بیماری ریوی مصرف سیگار نقش مهمی دارد.

به گفته کیانی با اینکه تغییر در این عوامل تأثیرگذار در زمان کوتاه بعید به نظر می رسد، اما همچنان ثبت اطلاعات درست هنگام مرگ اهمیت دارد. او البته تأکید می نماید: شیوع بیماری های همه گیری مثل کرونا یا افزایش قابل ملاحظه آلودگی هوا هم می تواند در مقطع زمانی منجر به افزایش مرگ گردد. تا به امروز هم کرونا عامل مرگ افراد بسیار زیادی شده، اما هنوز میزان مرگ بر اثر عوامل و بیماری های دیگر بیشتر است.

براساس اعلام این متخصص، تأثیر کووید 19 بر بیماری های تنفسی به چند حالت است که یکی از آنها فیبروزهای ناشی از کروناست که حدود 5 درصد از افراد را دچار ذات الریه می نماید. البته از همین 5 درصد هم بیماران زیادی بهبود پیدا می نمایند و تنها تعداد کمی دچار فیبروز ریوی می شوند. این در حالی است که فیبروز ریوی قبل از کرونا هم وجود داشته است. کیانی ابتلا به کرونا را عامل افزایش بیماری های فیبروزی در آینده می داند و می گوید: در گذشته از هر یک میلیون نفر 20 تا 30 نفر به فیبروز ریوی دچار می شدند، اما در آینده بار بیماران ریوی سنگین تر خواهد شد.